سالروز ولادت امام زین العابدین (ع)، زیور آل محمد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، امام حسین (ع) نام زیبای «علی» را برای او برگزید تا نام و یاد پدرش علی مرتضی در خاطره‌ها زنده بماند و فروغ پر نور امامت تداوم یابد.
امام زین العابدین (ع) در دورانی به امامت رسید که جامعه، روزگار پر فراز و نشیبی را پشت سر می‌گذاشت و همه ارزش‌های دینی، دست خوش تحریف و تغییر امویان شده بود. آن حضرت در شرایطی به امامت رسید که کج اندیشی، فرصت طلبی، عدالت گریزی، دنیاپرستی و عافیت طلبی از ویژگی‌های برجسته آن بود و یاران حقیقی حضرت، بسیار اندک بودند. ایشان خود در این باره می‌فرمود: «در تمام مکه و مدینه، بیست نفر نیستند که ما را دوست بدارند».
در آن زمان جامعه از فقدان قانون، نبود عدالت اجتماعی، ساخت و پرداخت احادیث دروغین و داستان پردازی‌های بی فایده، جبرگرایی و رواج نادانی رنج می‌برد و به طور کلی می‌توان آن دوره را عصر اختناق و نومیدی از پیروزی حرکت مسلحانه نامید. بنا بر نقل تاریخ نگاران، آن حضرت امامت را به طور پنهانی و با تقیه شدید و در زمانی دشوار عهده دار شد.
با توجه به آن شرایط، امام زین العابدین (ع) که رنگ به رنگ شدن مردمان را در دوران امام حسن و امام حسین دیده بود و شدت خفقان و انحطاط فکری و سیاسی مسلمانان را به چشم می‌دید، نمی‌توانست حرکتی مسلحانه انجام دهد و باید روش‌های مبارزاتی دیگری را بر می‌گزید.
از راه‌های مبارزه امام زین العابدین (ع) با حکومت ستمگر و سخت گیر اموی، روشنگری از راه نشر دانش ناب اهل بیت (ع) بود. به شهادت تاریخ، ایشان مسجد رسول خدا (ص) را مدرسه خویش ساخت و در موضوع‌های گوناگون فقه، تفسیر، حدیث، فلسفه، کلام، عرفان و اخلاق مباحث علمی و حوزه درسی دایر کرد. آن حضرت هر روز جمعه، جلسه سخنرانی عمومی برگزار می‌کرد و به پند و اندرز مردم، ترغیب به زهد در دنیا و شوق به آخرت و نشر آموزه‌های دینی می‌پرداخت. همین روشنگری‌ها روز به روز، بر شمار دوستان و یاران اهل بیت (ع) می‌افزود و زمینه را برای فعالیت امام باقر و امام صادق در سال‌های بعد فراهم می‌کرد. بر این اساس، بسیاری از دانشمندان و فقیهان آن دوره، شاگردان مکتب علمی و دانشگاه امام زین العابدین (ع) بودند.
مهم‌ترین میراث فرهنگی امام زین العابدین (ع)، صحیفه سجادیه است که آن را زبور آل محمد (ص) و انجیل اهل بیت (ع) نیز می‌خوانند. این مجموعه سترگ، تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه باری تعالی نیست، بلکه دریایی بی کران از علوم و معارف اسلامی است که در آن، مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح شده است.
از ویژگی‌های برجسته امام زین العابدین (ع)، تبلیغ اسلام حقیقی در عمل بود. ایشان مظهر عفو الهی شمرده می‌شد و به سادگی از مردمی که تحت تأثیر تبلیغات امویان از او عیب جویی و بدگویی می‌کردند، می‌گذشت. این کار، از یک سو دیواری را که بنی امیه می‌خواست میان امام و مردم به وجود آورد، فرو می‌ریخت و از دیگر سو، سبب جذب مردم به اهل بیت (ع) می‌شد و اندک اندک حقانیت آن بزرگواران را ثابت می‌کرد.
دیگر ویژگی حضرت، دستگیری از مستمندان و نیازمندان مدینه بود. ایشان هر شب انبانی بر دوش می‌گرفت و به در خانه آن‌ها می‌رفت و به ایشان یاری می‌رساند. نیازمندان، این غریبه مهربان را به نام «صاحب الجراب»؛ یعنی انبان به دوش می‌شناختند و هر شب در انتظار آمدنش بودند.
از دیگر ویژگی‌های حضرت، خریداری بردگان و آزادسازی آن‌ها به مناسبت‌های گوناگون، برای نشر حقایق دینی در آن دوره بود. در روایات‌ها آمده است: امام زین العابدین (ع) هزار بنده را آزاد کرد و هیچ گاه بنده‌ای را بیش از یک سال نزد خود نگاه نداشت. آن حضرت به بردگانش احکام و اخلاق و مسلمانی می‌آموخت و ایشان را با زلال آموزه‌های اهل بیت (ع) آشنا می‌کرد. این بردگان، پس از آزادی نیز ارتباط خود را با حضرت قطع نمی‌کردند و همواره به یاد، ولی نعمت خود بودند و این ارتباط، سبب جذب افراد بی شماری به دامن پر مهر زین العابدین (ع) می‌شد و زمینه را برای گسترش علوم و معارف الهی فراهم می‌آورد.
معروف است که امام زین العابدین (ع) برای زنده نگه داشتن حماسه آفرینی‌های پدر بزرگوارش، پیوسته نوای گریه سر می‌داد، ولی این مسأله، آن گونه نیست که در میان ما مشهور شده است. استاد محمدرضا حکیمی این نکته را به زیبایی، این گونه شرح می‌دهد: «وقتی می‌گویند امام چهارم، سال‌های پس از واقعه عاشورا، هنگامی که در مدینه از جایی می‌گذشت که قصابان گوسفند ذبح می‌کردند، می‌ایستاد و با یاد کرد ذبح عظیم عاشورا اشک می‌افشاند، چنین نبوده است که شخص ناشناس و ناتوان در گوشه معبر بایستد و غریبانه برای خود بگرید. امام چهارم که در مناسبت هایی، ذبح عظیم عاشورا را به یاد‌ها می‌آورده و اشک می‌ریخته است.
این چگونگی در میان اجتماعات و در معابر بزرگ، آن هم با مقام اجتماعی و حشمت امامت و عزت تقوا و مناعت اسلام و مهابت ایمان، چنان بوده که لحظه‌ای می‌ایستاده است و نفس‌ها در سینه حبس می‌شده است تا ببینند فرزند علی و حسین چه می‌خواهد و چه می‌گوید. آن گاه دیده‌ها به سوی او باز می‌گشته است... و، چون می‌نگریسته اند، می‌دیده اند که از دیدگان پیشوا، اشکی سوزان‌تر از آتش و خروشان‌تر از خروش بیرون می‌زند و بر گونه‌های او جاری می‌شود.
امام علی بن حسین (ع) لقب‌های فراوانی داشت مثل سجاد، زین العابدین، سید المتقین، امام المؤمنین، زکی، عادل و چندین لقب دیگر که هر کدام «نشان دهنده مرتبه‌ای از کمال نفس و درجه‌ای از ایمان، و مرحله‌ای از تقوا و پایه‌ای از اخلاص است.» نکته مهم درباره این لقب‌ها این است که آن‌ها مانند لقب‌هایی نیست که در عرب به هنگام زادن کودک بدو می‌دادند یا پادشاهان از سر لطف یا با دریافت وجه به کسی می‌بخشیدند. این لقب‌ها را مردم به امام علی بن حسین (ع) داده اند؛ مردمی که اگرچه بیشترشان شیعه نبودند و او را امام خود نمی‌دانستند، نمی‌توانستند فضیلت‌ها و نیک مرامی‌های آن بزرگ مرد را ندیده بگیرند.
از رسول خدا حضرت محمد (ص) نیز نقل شده است: «در روز رستاخیز آواز دهنده‌ای صدا می‌زند: کجاست زین العابدین؟ و من فرزندم علی بن حسین بن علی بن ابی طالب را می‌بینم که صف‌ها را می‌شکافد و پیش می‌رود».
آن حضرت را از آن نظر سجاد؛ یعنی بسیار سجده گزار می‌خواندند که برای کوچک‌ترین نعمت، سجده شکر الهی به جای می‌آورد. امام باقر (ع) در حدیثی، برخی از مواردی را که پدرش به خاطر آن‌ها سجده می‌کرد، چنین برشمرده اند:
- هرگاه نعمتی از حضرت حق را به یاد می‌آورد.
- هنگام تلاوت آیاتی که به سجده در برابر عظمت خداوند اشاره کرده است.
- هر گاه حق تعالی بدی‌ای را از او دفع می‌فرمود.
- هنگامی که از نماز واجب فارغ می‌شد.
- هرگاه توفیق آشتی دادن میان دو کس برایش به دست می‌آمد.
باید اعتراف کرد یکی از باور‌های نادرست ما، دادن لقب بیمار به امام زین العابدین (ع) و تصویر موجودی پیوسته ناتوان و پژمرده از ایشان است؛ لقبی که به دلیل چند روز بیماری آن حضرت در کربلا آن هم بنا به مصلحت الهی به ایشان داده شد و به غلط به سراسر عمر آن امام همام گسترش یافت.
این لقب نادرست برای حضرت، چنان که استاد شهید مطهری اشاره کرده، مخصوص ما ایرانی هاست:
یک چیزی که مخصوص ما ایرانی هاست این است که می‌گوییم امام زین العابدین بیمار. شما در غیر زبان فارسی، در جای دیگر این کلمه بیمار را دنبال اسم امام زین العابدین نمی‌بینید.
این در حالی است که «این تحریف است. امام زین العابدین (ع) با امام حسین (ع) هیچ فرقی نداشته است. با امام باقر (ع) از نظر مزاج و بُنیه هیچ فرقی نداشته است. امام [حدود]چهل سال بعد از حادثه کربلا زنده بود و مثل همه سالم بود. چرا بگوییم امام زین العابدین بیمار؟!»
هنگامی که جامعه دچار انحراف شده، روحیه رفاه طلبی و دنیازدگی بر آن غلبه و فساد سیاسی و اخلاقی و اجتماعی آن را در محاصره قرار داده و از نظر سیاسی هیچ روزنه ‏ای برای تنفس وجود نداشت، امام سجّاد علیه السّلام توانست از دعا برای بیان بخشی از عقاید خود استفاده کند و بار دیگر تحرّکی در جامعه برای توجه به معرفت و عبادت و بندگی خداوند ایجاد کند. گرچه ظاهرا مقصود اصلی در این دعاها، همان معرفت و عبادت بوده، اما با توجه به تعابیری که وجود دارد، می‏ توان گفت که مردم می‏ توانستند از لابلای این تعبیرات با مفاهیم سیاسی مورد نظر امام سجاد علیه السّلام آشنا شوند. دعا‌های مزبور نه تنها در میان شیعیان، بلکه در میان اهل سنت نیز وجود داشت و این حاکی از آن است که دعا‌های امام سجاد علیه السّلام در جامعه آن روز نفوذ کرده است. در میان ائمه شیعه، امام سجّاد علیه السّلام بیشتر از همه به ارائه اینگونه دعا‌ها شهرت دارد.
آن حضرت با عنوان زین العابدین و سجّاد خوانده می‌شود خداوند در حدیث لوح که آن نامه‌ای از سوی خدا به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است او را چنین معرفی کرده است: «سَیِّدُ الْعابِدِینَ وَ زَیْنُ اَوْلِیائیَ الْماضِینَ» او آقای عبادت کنندگان و زینت اولیای پیشین من است.
قبر امام سجاد علیه السلام در محل قبور ائمه بقیع علیهم السلام در قبرستان بقیع قرار دارد.
امام سجاد علیه السلام در عین آن که زینت عبادت کنندگان و بزرگمرد عبادت و سجده بود، مجاهد بزرگ فی سبیل اللّه نیز بود؛ او در عین آن که مظهر علم و اندیشه و معرفت بود، تواضع ویژه‌ای داشت و در یک کلمه کانون همه کمالات انسانی و ارزش‌های والای معنوی بود.
از نشانه‌های عقل و دیندار در شخص، اخلاق است؛ زیرا اخلاق تجلیگاه عقلانیت و دین داری انسان بوده و امام سجاد علیه السلام در این زمینه الگوی تمام عیار است.
آن امام بزرگوار مظهر تقوا، صداقت، حیا، خوش رویی، تواضع و فروتنی، تکریم فقرا، زهد و بردباری بود.
امام سجاد علیه السلام در حوزه عمل فردی و اجتماعی سرمشق اخلاق پسندیده بود. اخلاق قرآنی در سیره و روش عینی و عملی زندگی ایشان نمود یافت و آن حضرت همان گونه که در برابر خداوند زین العابدین و سیدالساجدین بوده در برابر مردم نیز سیدالکرام بوده است.
مورخان درباره قاتل امام با هم اختلاف دارند. بعضی معتقدند امام به دست ولید مسموم شد و برخی دیگر معتقدند به دست هشام بن عبدالملک که برادر خلیفه بود؛ اما به هر حال، او نیز نمی‌توانست بدون اجازه ولید، مرتکب قتل امام شود.
روز شهادت امام سجاد نیز ۱۸، ۲۲ و ۲۵ محرم نقل شده که روز ۲۵ از شهرت بیشتری برخوردار است.
آن حضرت در قبرستان بقیع در کنار قبر مطهر عمویش امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام به خاک سپرده شد.