نقد و بررسی کتاب «هنر عصر آهن ایران»

به گزارش خبرگزاری صداوسیما به نقل از روابط‌عمومی دانشگاه تهران، جلسه نقد و بررسی کتاب «هنر عصر آهن ایران» با همکاری باغ‌موزه نگارستان، کمیته ملی موزه‌های ایران و نشر شورآفرین و با حضور دکتر صدرالدین طاهری، نویسنده کتاب، ۲۷ دی ۱۳۹۷، در باغ موزه نگارستان دانشگاه تهران برگزار شد.
در ابتدای نشست، دکتر روح‌الله شیرازی، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی به ارزش‌های کتاب «هنر عصر آهن ایران» اشاره کرد و گفت: «در این کتاب مجموعه مدونی از محوطه‌های باستان شناختی عصر آهن فهرست شده و تمامی محوطه‌هایی که دارای آثار یا لایه‌هایی از آن دوران بوده‌اند معرفی شده است».
وی افزود: «همچنین تصاویر پرشماری از آثار هنری عصر آهن که نویسنده از مخازن موزه‌های جهان گردآوری کرده، به ویژه آثاری که تا کنون در دسترس نبوده‌اند، می‌تواند به پژوهندگان حوزه هنر باستانی ایران برای فهم بهتر هنر این دوره یاری رساند».
رئیس پژوهشکده باستان شناسی با تأکید بر امتیازات کتاب گفت: «ارجاع به شمار بسیاری منابع اصلی و دست اول نشان می‌دهد که از دیدگاه کتاب‌شناسی نیز این اثر از غنای کافی برخوردار است. چنین امتیازات مهمی، این کتاب را برای دانشجویان باستان‌شناسی و پژوهشگرانی که با عصر آهن سر و کار دارند، به منبعی سودمند و خواندنی بدل ساخته است».
در ادامه، دکتر شیرازی با اشاره به تمرکز این کتاب بر روی مرز‌های کنونی ایران خاطر نشان کرد: «در امتداد این پژوهش باید به ورای مرز‌های سیاسی کنونی ایران توجه شود و ارتباطات بینافرهنگی ساکنان فلات ایران با همسایگان خود به ویژه در شمال و شمال‌شرقی (همچون فرهنگ آندرونوو، فرهنگ یاز و...) مورد بررسی قرار گیرند و بر پایه داده‌های باستان‌شناختی گردآمده در این کتاب، جدول گا‌ه‌نگاری تطبیقی عصر آهن ایران نیز ترسیم شود».
همچنین در این نشست مهندس سید محمد بهشتی، رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی در سخنانی با اشاره به بیش از دو دهه فعالیت خود در بخش‌های گوناگون حوزه میراث فرهنگی ایران گفت: «تفاوت‌های آشکاری در میان پژوهشگران رشته باستان‌شناسی وجود دارد، گروه پرجمعیتی از باستان‌شناسان عمر خود را در راه کاوش، مطالعات میدانی و بررسی محوطه‌های باستانی صرف می‌کنند، اما کمتر تمایل به نوشتن و انتشار تجربیات یا یافته‌های خود دارند، اما گروهی دیگر که تعدادشان کم است، بر پایه داده‌ها و یافته‌های کاوش دست به تدوین نظریه و ساختن چشم‌اندازی کلی از هنر یک دوره باستانی می‌زنند و تلاش دارند به پرسش‌های جدی ما درباره جهان باستان پاسخ گویند».
مهندس بهشتی تاکید کرد: «کار افرادی که در این راه قدم می‌گذارند بسیار دشوار، اما در عین حال سودمند است. از این رو انتشار کتابی تازه درباره هنر دوران مهمی همچون «عصر آهن» را باید تحسین کرد و دارای ارزش و اهمیت دانست. به ویژه به‌سبب اینکه فهرست همه محوطه‌های باستانی، اسناد و مدارک بسیار، تصاویر آثار هنری و مرجع‌های مهم عصر آهن در این کتاب گردآوری شده است. متخصصین هنر باستانی ایران نیز باید مطالب چنین کتابی را نقد کرده و به کامل‌تر شدن آن یاری رسانند».
وی همچنین امانتداری نویسنده در انتقال اطلاعات ارائه شده توسط کاوشگران عصر آهن به محققان بعدی نیز شیوه‌ای ارزنده و ستودنی دانست.
سخنران بعدی این نشست دکتر صدرالدین طاهری، نویسنده کتاب «هنر عصر آهن ایران» کم‌توجهی به هنر و فرهنگ باستانی ایران در برنامه آموزش رسمی مدارس و دانشگاه‌ها را آفتی دانست که سبب ناآشنایی جامعه ایران با ریشه‌های کهن خود شده و آسیب‌های هویتی بسیاری را به بار آورده است.
وی تصریح کرد: «پیشینه دیرپای سکونت در دوره پارینه‌سنگی و دستاورد‌های درخشان نیاکان ما از آغاز نوسنگی تا پایان عصر آهن برای بسیاری از ایرانیان هنوز ناشناخته است تا جایی که اکثریت مردم ایران حتی در محافل آکادمیک، آغاز زندگی در فلات ایران را همزمان با مهاجرت اقوام آریایی می‌دانند، در حالی که هنگام ورود آسیاتیک‌ها و آرین‌ها، بومیان فلات ایران دست کم هشت هزار سال سابقه یکجانشینی، فرآوری خوراک و معماری داشتند و ساکنان شهر‌های بزرگ فلات ایران به ریخته‌گری پیشرفته آلیاژ‌های فلزی، تولید کالا‌های گوناگون و تجارت در گستره‌ای از دره سند تا میان‌رودان مشغول بودند».
نویسنده کتاب هنر عصر آهن ایران در ادامه افزود: «انتشار کتاب‌ها یا مقالاتی که بتواند غنا و ژرفای هنر باستانی ایران را آشکار سازد از مهم‌ترین وظایف کنونی باستان‌شناسان و پژوهشگران هنر ایران است. در این میان عصر آهن به‌سبب آن‌که مهد پاگرفتن اتحادیه‌های نیرومند منطقه‌ای و گذار به دوران تاریخی است اهمیتی دوچندان دارد».
وی خاطرنشان کرد: «تاکید بیش از حد بر ۷ یا ۸ محوطه بزرگ و مشهور سبب می‌شود فرهنگ‌های باستانی گسیخته و پراکنده دیده شوند، بنابراین در این کتاب برای نخستین بار ۱۶۰ محوطه شناخته‌شده از عصر آهن بررسی شده‌اند و تصاویری از آثار آن‌ها که در بیش از ۵۰ موزه و ده‌ها مجموعه خصوصی جهان پراکنده‌اند گردآوری شده است تا خواننده بتواند به فهم کامل‌تری از کلیت فرهنگی آن دوران دست یابد».
دکتر طاهری در پایان افزود: همچنین برای چهار حوزه مهم جغرافیایی عصر آهن نقشه‌هایی تهیه شده است که مکان دقیق محوطه‌ها و ارتباط فضایی آن‌ها را مشخص می‌کند. از دیگر ویژگی‌های این کتاب می‌توان به بحث درباره وضعیت سیاسی اجتماعی و نژادی فلات ایران در عصر آهن، دسته‌بندی شیوه‌های تدفین، معرفی توانایی‌های فن‌شناختی هنرمندان آن دوره و نگاه جداگانه به جنبه‌های گوناگون هنر‌های رایج (همچون معماری، فلزکاری، سفالگری، زیورسازی، پارچه‌بافی و عاج تراشی) اشاره کرد.