چکیده گزارش پژوهشی:

• از سال 1970، چهاردهم اکتبر برابر با 22 مهر به نام روز جهانی استاندارد تعیین و نام گذاری شد.
• روز جهانی استاندارد در سال 2018 با شعار «استانداردهای بین المللی و چهارمین انقلاب صنعتی» برگزار می شود.
• رتبه ايران در سازمان جهاني استاندارد از ميان 163 کشور به جايگاه 23 ارتقاء يافت.
• فعاليت‌هاي سازمان ملي استاندارد ايران در پنج حوزه استانداردسازي، ارزيابي انطباق، اندازه‌ شناسي، تاييد صلاحيت و فعاليت­ هاي پژوهشي استاندارد تعريف مي­ شود.
• سازمان ملی استاندارد در حال حاضر با عضویت در سازمان­های بین‌المللی ISO، OIML، CODEX،IEC  و BIPM  و سازمان­ های منطقه­ ای RISCAM و SMIIC در فعالیت­ های تدوین استاندارد این سازمان­ها مشارکت می­ نماید.

پژوهش خبری صداوسیما: استاندارد، از اصول علم و فن ­آوری است که در پیشرفت صنعت و اقتصاد نقش به‌سزایی دارد. استاندارد قواعد، مقررات و نظام­ هایی مبتنی بر نتایج علمی، فناوری و تجربه­ های بشری است که به منظور ایجاد هماهنگی، وحدت رویه، افزایش میزان تفاهم، تسهیل ارتباطات، توسعه صنعت، صرفه جویی در اقتصاد ملی و حفظ سلامت و ایمنی عمومی به کار می‌رود.

اندیشه تشکیل سازمان بین المللی استاندارد در چهاردهم اکتبر سال ۱۹۴۷ در نشست رؤسای مؤسسه­ های استاندارد بیست و پنج کشور در لندن شکل گرفت. از سال ۱۹۷۰، چهاردهم اکتبر برابر با ۲۲ مهر به نام روز جهانی استاندارد تعیین و نامگذاری شده است. این سازمان غیر دولتی در ژنو است و به‌دلیل این که استانداردهای این مؤسسه تبدیل به قوانین می‌شود از بیشتر سازمان‌های غیردولتی قدرتمندتر است. امروزه نزدیک به 163 کشور عضو این سازمان هستند که ایران نیز یکی از آنهاست.

روز جهانی استاندارد در سال 2018 با شعار «استانداردهای بین المللی و چهارمین انقلاب صنعتی» برگزار می شود.

این شعار به فناوری ­های نوینی اشاره دارد که روش تولید و کاربرد کالاها در جوامع را تغییر می­ دهند. این فناوری­ ها مرزهای میان دنیای واقعی و دیجیتال را کمرنگ می­ کنند. هوش مصنوعی، چاپ سه بعدی و اینترنت اشیا نمونه­ هایی از این فناوری ­ها هستند.

 تاریخچه تشکيل سازمان ملي استاندارد

در سال ۱۳۰۴ شمسی اولین حرکت مدون در ارتباط با استاندارد و استاندارد نویسی در ایران با تصویب قانون اوزان و مقیاس­ها آغاز گردید. در سال ۱۳۳۲ بصورت یک اداره آزمایشگاهی زیر نظر اداره بازرگانی تأسیس گردید که در زمینه کنترل کالاهای وارداتی، صادراتی و تولیدات داخل کشور فعالیت نماید. در سال ۱۳۳۹ قانون " اجازه تاُسیس موسسه ‌استاندارد ایران " در شش ماده به تصویب مجلس وقت رسید. در این سال ایران رسماً به عضویت سازمان بین‌المللی استاندارد پذیرفته شد.

در سال ۱۳۴۹ قانون مواد الحاقی به قانون موسسه ‌استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران شامل هفده ماده و دو تبصره به تصویب مجلسین وقت رسید. در سالهای ۱۳۵۳تا ۱۳۷۱تنها مورد بااهمیت انتقال موسسه‌استاندارد از وزارت اقتصاد و دارایی به وزارت صنایع و معادن می‌باشد. در سال ۱۳۷۱ قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه‌ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران از تصویب مجلس شورای اسلامی‌ گذشت. همچنين در اسفند 1394 طرح تاسيس سازمان ملي استاندارد که دارای 5 فصل و 61 ماده بوده در مجلس شوراي اسلامي به تصويب رسيد.

ساختار سازمان ملی استاندارد ایران

فعاليت‌هاي سازمان ملي استاندارد ايران در پنج حوزه استانداردسازي، ارزيابي انطباق، اندازه‌ شناسي، تاييد صلاحيت و فعاليت ­هاي پژوهشي استاندارد تعريف مي ­شود.

استانداردسازی در سازمان ملی استاندارد ایران به عهدة معاونت تدوین و ترویج استاندارد قرار دارد و وظیفه آن تدوین استانداردهای ملی جدید یا بروزرسانی استانداردهای موجود است.

ارزيابي انطباق به هرگونه فعاليت مستقيم يا غيرمستقيمی اطلاق مي­شود كه نشان مي ­دهد يك فرآيند، كالا يا خدمت، تا چه اندازه استاندارد يا الزامات مربوطه را برآورده مي­ كند. اين فعاليت­ ها شامل آزمون، بازرسي و گواهي كردن است و در سازمان ملی استاندارد بر عهدة دو معاونت نظارت بر اجرای استاندارد و معاونت ارزیابی کیفیت قرار دارد.

اندازه ‌شناسی، دانش اندازه­ گیری و کاربرد آن است و تمامی جنبه­ های نظری و عملی اندازه‌گیری را با هر عدم قطعیت اندازه‌گیری و هر دامنه کاربردی را شامل می­شود. هیچ کمیتی بدون اندازه شناسی و ایجاد زیرساخت­ های آن، به طور معتبر،  قابل اندازه ­گیری نیست و این وظیفه در سازمان ملی استاندارد ایران به عهدة مرکز اندازه شناسی، اوزان و مقیاس‌هاست.

تایید صلاحیت، فرایندی است که منجر به حداقل تکرار آزمون و بازرسی، حداکثر شفافیت و وسیع‌ترین محدوده پذیرش بین اقتصادها برای دستیابی به نتایج ارزیابی­ های معتبر و قابل اعتماد خواهد شد. تایید صلاحیت معین می‌سازد که سازمان (شامل آزمایشگاه‌های آزمون و کالیبراسیون، شرکت ­های بازرسی فنی و شرکت‌های گواهی‌کننده) برای انجام یک فعالیت خاص با قابلیت اعتماد بالا و انطباق با کیفیت مورد نظر صلاحیت لازم و مورد پذیرش را دارد یا خیر و این مسئولیت در سازمان ملی استاندارد به عهدة مرکز ملی تأیید صلاحیت است.

فعالیت ­های پژوهشی در سازمان ملی استاندارد به عهده پژوهشگاه است. پژوهشگاه استاندارد دارای شخصیت حقوقی مستقل و استقلال اداری و مالی است و چهار پژوهشکده سیستم ­های مدیریت کیفیت و بازرسی؛ پژوهشکده شیمی و پتروشیمی؛ پژوهشکده برق، مکانیک و ساختمان، و پژوهشکده صنایع غذایی و کشاورزی را شامل می‌شود.

سازمان ملی استاندارد ایران در بسیاری از موارد به عنوان مرجع ملی عمل می­ کند. این موارد عبارتند از:

تعيين، تدوين و انتشار استانداردهاي ملي به استثناي مواد دارويي؛ تعيين ويژگي كالاها و مقايسه آن با استانداردهاي مربوطه (به استثناي مواد دارويي)؛ اجراي سيستم بين المللي يكاها و كاليبره كردن وسايل سنجش؛ انگ‌گذاري و تعيين عيار فلزات گران‌بها؛ تاييد صلاحيت شركت‌ها و مؤسسات بازرسي‌كننده داخلي و خارجي (سورويانس)، آزمايشگاه ­ها، كارشناسان استاندارد و گواهي‌ دهندگان نظام ­هاي سيستم مديريت كيفيت و مديريت زيست‌ محيطي؛ اعطاي جايزه ملي كيفيت ايران؛ مرجعيت صنعت جوش.

سازمان ملي استاندارد ايران با سازمان­ ها و مجامع بين المللي استانداردسازي تعاملات نزديكي داشته و در حال حاضر در سازمان­ هاي بين المللي زير عضويت دارد:

سازمان بين المللی استاندارد (ISO)؛ كميته بين ­المللی الكتروتكنيك (IEC)؛ دفتر بين­ المللی اوزان و مقياس ­ها (BIPM)؛ سازمان بين ­المللی اندازه شناسي قانوني (OIML)؛ سازمان بين ­المللی كدكس غذايي (CODEX)؛ اتحاديه بین ­المللی تاييد صلاحيت آزمايشگاه (ILAC)؛ مجمع بین­ المللی تایید صلاحیت آسیا پاسیفیک((PAC.

نشان اصلی استاندارد اثر طراح و گرافیست معاصر زنده یاد مرتضی ممیز است. این نشان در فرم کلی تداعی کننده حرف s انگلیسی وگويـاي واژه SAFETY به معنای ايمني و واژه  STANDARD استاندارد است و داخل آن نوعی تایپوگرافی ویژه وجود دارد که از یک سمت واژه ایران و از سوی دیگر حروف اختصاری عنوان سازمان ملی استاندارد است.

پیام های روز جهانی استاندارد 2018

روسای سازمان­های بین المللی ISO و IEC و دبیرکل ITU به مناسبت روز جهانی استاندارد 2018 پیامی را به شرح زیر منتشر کردند.

" استانداردها و چهارمین انقلاب صنعتی "

همانگونه که 250 سال پیش و در جریان نخستین انقلاب صنعتی استانداردها موضوعاتی اساسی بودند، در چهارمین انقلاب صنعتی نیز نقشی حیاتی را برعهده خواهند داشت.

منظور از انقلاب صنعتی چهارم فناوری ­های نوظهوری است که مرزهای سنتی دنیاهای فیزیکی، دیجیتال و زیست­ شناسی را کمرنگ خواهند کرد. افزایش ارتباط مردم و موضوعات با یکدیگر، شیوه تولید، تجارت و ارتباط ما را حتی بیشتر از تغییری که نیروی بخار در روش ­های تولید و شیوه زندگی بسیاری از جوامع به وجود آورد، تحت تاثیر قرار می­دهد.

در قرن هجدهم گذار از کار دستی به کار ماشینی و کارخانه ­ای نیاز به استانداردها را مطرح کرد. برای مثال برای تعویض قطعات ماشین­ ها و هموار کردن تولید تخصصی و انبوه قطعات نیاز به استاندارد بود.

امروزه استانداردها بار دیگر در گذار به عصری جدید وظیفه ­ای کلیدی بر دوش دارند. تغییرات سریعی که شاهد آنیم بدون استانداردها ممکن نیستند. مبتکران به استانداردهای بین المللی ISO،IEC  وITU  اعتماد می­ کنند تا از این طریق هماهنگی و قابلیت اجرا و استفاده را تضمین کنند. بنابراین فناوری­ های جدید می­ توانند به طورکامل به خدمت گرفته شوند و در این میان استانداردها همچنین یکی از ابزار نشر دانش و نوآوری در سراسر جهان به شمار می ­آیند.

آهنگ سریع تغییرات انقلاب صنعتی چهارم چالش ­هایی را نیز با خود همراه دارد. ربات ­ها و هوش مصنوعی هر روز بیشتر وظایفی را که به عهده انسان بود بر عهده می­ گیرند. تولید افزایشی (که به چاپ سه بعدی معروف است) راه تولید کالاها را عوض کرده و به ما توانایی تولید کالا در خانه را می ­دهد و از آنجایی­که همه چیز از هواپیماها گرفته تا پایش گرهای کودکان به شکل دیجیتالی به هم متصل­اند، آسیب پذیری داده ­ها و تبعات نشت اطلاعاتی به طور تصاعدی بالا می­ رود. اینها تنها نمونه­ هایی از مسائلی است که فناوری ­های هوشمندسازی با ویژگی­ هایی نظیر داده بزرگ، یکپارچگی ارتقا یافته، فضای ذخیره ­سازی ابری و ارتباطات باز تجهیزات با خود به همراه می­ آورند.

 استانداردهای بین­ المللی راه قدرتمند تضمین ایمنی و کاهش خطرات هستند. برای مثال استانداردهای امنیتی قادر به حفاظت ازداده ­های ما و ممانعت از نفوذ هکرها هستند. همچنین استانداردهای ایمنی ربات­ها می ­توانند به تعامل آنان با انسان­ها سهولت بیشتری بخشند. چهارمین انقلاب صنعتی آغاز شده است اما برای بهره­ گیری کامل از نیروی بالقوه آن در بهبود جامعه، استانداردها مورد نیازند.

پیام رئیس سازمان ملی استاندارد ایران به مناسبت روز جهانی استاندارد 1397

از زمان شکل ­گیری نخستین انقلاب صنعتی که جوامع روستایی و کشاورزی را به جوامع صنعتی و شهری تبدیل کرد تا امروز که چهارمین انقلاب صنعتی را پشت سر می ­گذاریم، ضرورت بهره­مندی از استانداردها بیش از پیش احساس شده است. با بروز انقلاب چهارم صنعتی، فناوری ­هایی ظهور و اشاعه پیدا کرده است که فاصله میان سپهرهای فیزیکی، رایانشی و زیستی را کمرنگ یا حذف و کل نظام تولید و مدیریت را در هر صنعت و کشوری متحول می­کند که در این شرایط نیاز به استاندارد و رعایت آن را ضروری و اجتناب ناپذیر کرده است.

چهارمین انقلاب صنعتی کل صنایع را در برمی ­گیرد و به همین دلیل وسعت و عمق این تغییرات نوید بخش تحول در کل نظام ­های تولید، مدیریت و نظارت است، بنابراین توانایی و قابلیت آن را دارد که کیفیت زندگی را بهبود بخشد و درست اینجاست که به استانداردها نیاز پیدا می­ کند چون بهبود زندگی بدون رعایت استانداردها امکان پذیر نخواهد بود.

انقلاب چهارم صنعتی نه تنها بر آنچه انجام می­ دهیم تاثیر گذار است بلکه هویت، حریم خصوصی، مالکیت و الگوهای تولید و مصرف، زمان و مهارت ­های شغلی و ارتباطی­مان را نیز تغییر می­دهد.

در چنین فضایی سرشار از فناوری­ های نوظهور، تدوین استانداردهای نو و رعایت الزامات استاندارد بر سلامت و کیفیت زندگی­مان تاثیر می­ گذارد.

همه ما با تصمیمات روزانه ­ای که می­ گیریم در این تحول مسئول هستیم بنابراین باید از توان و فرصت­ هایمان به منظور شکل­ دهی به این تحول استفاده و آنرا به گونه­ ای هدایت کنیم که منعکس کننده اهداف و ارزش­ های مشترک­مان باشد و به دیدگاهی مشترک و جامع در مورد چگونگی تاثیر این فناوری­ های نوین برسیم.

نقش و جایگاه استاندارد در پیدایش، رشد و توسعه این تحولات و همچنین تبدیل آنها به فرصت­ هایی برای زندگی با کیفیت و استاندارد باید به گونه ­ای باشد که ارزش­ هایمان کمرنگ نشود و خودآگاهی جمعی، اخلاق و مسئولیت اجتماعی بهبود یابد.

انقلابی که برپایه فناوری ­های نوظهور استوار است و به لحاظ مقیاس و دامنه پیچیدگی آن بسیار متفاوت ­تر از چیزیست که انسان در سه انقلاب صنعتی پیشین تجربه کرده است، تاثیر شگرفی در حوزه­ های اقتصادی و تولیدی دارد. تولیدکننده­ های ما باید از این انقلاب صنعتی و تاثیرات و تغییرات عمیق و نظام­ مندی که از رهگذر آن به وجود آمده یا می ­آید غافل نشوند.

استانداردهای بین ­المللی تضمین کننده تغییر مثبت

امروزه جامعه بین­ الملل با تغییر بازارهای جهانی و لزوم رفع متوازن چالش­ های اقتصاد کلان همراه با درخواست‌های اضطراری برای پاسخی جدی به تغییرات آب و هوایی مواجه است. در این محیط پیچیده، استانداردهای بین المللی با تشریح مشخصات و ویژگی­ هایی که توانایی گشودن بازارهای جهانی را دارند، با ایجاد توانمندی در محیط­ های تجاری، شتاب فزاینده در گسترش رشد اقتصادی و کمک به تعدیل و تنظیم آب و هوا، ابزارهای موثری در هدایت به سوی تغییر مثبت می­ باشند. استانداردهای بین المللی حاصل اجماع نظرات کارشناسان برجسته در بخش ­های صنعت اعم از آب و برق و انرژی و کارآیی انرژی در حمل و نقل، سیستم­ های مدیریت، تغییرات آب و هوایی، بهداشت و درمان، ایمنی و فن­آوری ارتباطات و اطلاعات هستند.

 منافع استاندارد سازی:

منافع برای سازمان­ها: سازمان­ هایی که به پیاده سازی استانداردها می­ پردازند، می ­توانند از طریق آگاهی یافتن از نیازهای کار و محصول و بازار، عملکرد خود را بهبود بخشیده و در نتیجه سهم خود را نیز در بازار افزایش دهند.

 منافع برای مصرف کننده: مصرف کنندگان، محصولات استاندارد شده را با کیفیت و قیمت بهتر و اطمینان بیشتر از مولفه ­های مختلفی که برایشان کاربرد دارد، استفاده می ­کنند. لذا نه تنها کیفیت خود محصول استاندارد شده، بلکه نگهداری و خدمات پس از فروش آن نیز برای مصرف کننده از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین کاهش ریسک عدم شناخت محصول از دیگر منافع استانداردسازی می­ باشد.

منافع برای جامعه: حفظ سلامت و بهداشت جامعه، استفاده بهینه، اثربخشی و کارایی، یکی دیگر از تاثیرات استاندارد سازی بوده که منافع آن متوجه جامعه می­باشد. همچنین موازین زیست محیطی و پیشگیری از آلودگی از مقوله ­هایی هستند که در هر استاندارد مرتبط با محصول دیده می­شود. 

سطوح مختلف استانداردسازی

استاندارد سازی در چهار سطح انجام می­ شود :

استانداردهای کارخانه­ ای: این استانداردها توسط کارخانه ها و یا تولیدکنندگان به منظور استفاده در همان واحد تدوین می­ شوند. البته در کشورهای توسعه یافته استانداردهای کارخانه­ ای از کیفیت و کارایی بالایی برخوردارند و توسط سازمان ملی استاندارد کشور ذیربط به عنوان استاندارد ملی پذیرفته می­شوند.

استانداردهای منطقه­ ای: در هر منطقه­ ای از جهان ممکن است چند کشور همجوار برای ایجاد تسهیلات در امر صادرات و واردات خود اقدام به تدوین استانداردهای مشترک نمایند. مانند استانداردهای اتحادیه اروپا که توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا تدوین می­شوند و قابل قبول برای همه این کشورها هستند.

استانداردهای ملی: استانداردهایی هستند که در هر کشور توسط سازمان متولی استانداردسازی تدوین می­شوند. در تدوین این استانداردها، تولید کنندگان، مصرف کنندگان، صادرکنندگان، واردکنندگان، نمایندگان مراکز دولتی و تجاری، مراکز پژوهشی، دانشگاه­ها، مراکز ارزیابی انطباق مرتبط با موضوع استاندارد مشارکت می­ نمایند. استانداردهای ملی باید تامین کننده حداقل کیفیت قابل قبول برای یک فراورده یا خدمت باشند.

استانداردهای بین المللی: استانداردهایی هستند که توسط سازمان­ های بین المللی استاندارد جهت سهولت ارتباط و رفع مشکلات فنی تهیه و تدوین می­شوند. در تدوین این استانداردها، تمامی کشورها مشارکت دارند.

مهمترين دستاوردهاي بين المللي سازمان ملي استاندارد در 5 سال گذشته:

• رتبه ايران در سازمان جهاني استاندارد از ميان 163 کشور به جايگاه 23 ارتقاء يافت.
• امضاء 14 تفاهم نامه بين المللي با سازمان استاندارد ساير کشورها
• تاسيس 137 کميته فني فرعي متناظر سازمان­هاي بين المللي ISO, IEC, OIMLT, CODEX
• به عهده گرفتن مسئوليت دبيرخانه 7 کميته فني بين المللي استانداردسازي
• 13 هزار استاندارد، معادل يک سوم کل استانداردهاي ملي در اين دوره تدوين يا تجديدنظر شد.
• عضويت در هيئت مديره سازمان استانداردسازي و اندازه شناسي کشورهاي اسلامي (سميک )
• تاييد صلاحيت بيش از 600 آزمايشگاه آزمون و کاليبراسيون
• اعتبار گواهي ­هاي سيستم مديريت کيفيت ايران در 72 کشور
• رسميت و پذيرش نتايج اندازه گيري و کاليبراسيون ايران در بيش از 100 کشور
• امضاء توافق نامه شناسايي متقابل با کميته هاي بين المللي اوزان و مقياس ها پس از 37 سال تحريم
• رياست کميته منطقه­ اي خاور نزديک کدکس غذايي بين المللي براي دو دوره پي در پي
• تغيير محل اجلاسيه بين المللي محصولات آرايشي بهداشتي سازمان استاندارد جهاني ( که دبيري آن به عهده يک بانوي ايراني است) از امريکا به فرانسه پس از فرمان محدوديت سفر اتباع ايراني به امريکا
• براي نخستين بار پوستر يک هنرمند ايراني به عنوان پوستر روز جهاني استاندارد 2017 انتخاب شد
• درج بيش از 300 واژگان فارسي در 11 استاندارد بين المللي

و ...

 جمع­ بندی: 

ايران در طي چند سال اخير دستاوردهاي زيادي در زمينه استانداردهاي بين المللي داشته است. استاندارد و استاندارد سازی از ارکان اساسی پیشرفت در صنایع مختلف می ­باشند. استاندارد سازی مدون به عنوان یک مکانیزم رسمی، مبنای همگرایی قابل ملاحظه ­ای با سطح پیشرفت صنعت و فن­ آوری در نقاط مختلف جهان دارد. بنابراین جهت نیل به اهداف بزرگ اقتصادی و پیشرفت صنعتی، باید مقوله استاندارد و استاندارد سازی و مشارکت فعال در تدوین استانداردهای بین المللی و ملی مورد توجه بیشتری قرار گیرد. اجراي استانداردها به نفع تمام مردم و اقتصاد کشور است و باعث افزايش صادرات و فروش داخلي و تامين ايمني و بهداشت مصرف کنندگان و صرفه جويي در وقت و هزينه ­ها و در نتيجه افزايش درآمد ملي و رفاه عمومي و کاهش قيمت­ ها مي ­شود.

پژوهش خبری // علي قنبري شیرسوار